Eğitimin yaptığı iki şey var: Biyolojik olarak -insana özgü yetilerle- dünyaya gelen insan yavrusunu büyütüp yetiştirerek topluma kazanmak; bunun yanı sıra, toplumda maddi ve manevi bir birikimi aktarırken, onu, içinde doğup yetişdiği bir yurdun, giderek bir devletin değer ve ideallari ile donatmak, yani bir yurttaş yaratmak. İnsan ve yurttaş: Eğitimin eseridir bu! Ama eğitim, her şeyden önce ulusaldır....

Yüzyılımızın başlarındaki en çarpıcı gerçek şu: Kapitalizm, bir süredir, tek başına ve yeni liberalizm adıyla, iletişim devreminden de yararlanıp dünyanın yeni bir fethine çıkmıştır; onu, doğası ve insanıyla yağmalarken, var olan eşitsizlikleri daha da derinleştiriyor; ortaklaşa olanı yok ediyor, emeğin kazandığı mevzileri çiğniyor ve gelecek için umutları da karartıyor. Küreselleşme, şimdilik herşeyin metalaştırıldığı bir süreç ve paranın totalitarizmi altındayız. Böyle bir ortamda Marx`ın hayali yeniden

Toplum yaşamında, ağırlığını üzerimizde en çok duyduğumuz kurumdur devlet. Her yönden kuşatmıştır bizi, her şeyiyle etkiler. Ve karışmadığı da yoktur: Düşüncemizden aşımıza ekmeğimize dek. Ama en az tanıdığımız da odur. Devletin en olduğunu bilmeyiz pek. Niçin vardır? Aslında kimin adına, ne yapar? Bize bir şeyler anlatmışlardır ve onlarla yetinmemiz istenir. İşin gerçeğini biraz kurcalamaya kalksak, engel çıkarırlar; yasaklarla karşılaşırız, olmadık şeyler gelir başımıza. Demokrasi için de öyle. Sınıflı

Voltaire deyince, başta Candide ya da İyimserlik gelir akla; ve evrensel edebiyatın şaheserlerinden biri de budur. Olabilir dünyaların en iyisinde yaşadığımıza inanan saf bir gençtir. Candide; iyimserlikle doludur. Bir talihsizlik, sevgilisinden ayırır onu ve yollara düşürür. Voltaire, hemen hemen bütün dünyada dolaştırır kahramanını. Gittiği her yerde de gördüğü, savaştır onun, acıdır, gözyaşıdır... Kötümserleşir. Nedir iyimserlik? diye soranlara verdiği yanıt şu olup çıkar: İnsanın kötü bir durumda oldu

Voltaire`i duyamamış olamazsınız. Candide`den başlayarak, O`nun kimi eserlerini okumuşsunuzdur da belki. Hele şu sözlerini mutlaka hatırlayacaksınız: ``Söylediklerinizin hiçbirinde, sizinle aynı düşüncede değilim; ancak, onları söyleme hakkınızı ölünceye değin savunacağım.`` Voltaire`in, bir açağa adını veren, XVIII. yüzyılın bu büyük Fransız düşünür ve yazarının, o çok boyutlu eserinde günümüze kalan mesaj ne? Şu: Başta inanç ve fikir özgürlüğü olmak üzere, özgürlükler için mücadele; Akıl, adalet, insa

Şu sorularla karşılaştığımız, dahası kendimize de sorduğumuz olmuştur: ``Nereden geliyoruz? Yaşamın anlamı ne? Nereye gidiyoruz?`` Şu sorular da yabancımız değildir: ``Bilimden ve teknikten ne bekliyoruz? Sanatsız niçin sorumluyuz? Özgür olmak ne demektir?`` Daha da yakıcı bir soru:``Dünyamızın adaletsizliklerle dolu; peki, insanların insanca yaşayacakları gerçekten adil ve barışçı bir dünya yaratamaz mıyız?`` Çoğu, dinin de sorup kendine göre yanıtladığı sorulardır bunlar. Ama onu da aşacak biçimde, doğa,

İlkçağ, insanlığın sınıfsız toplumdan, sınıfı toplum dönemine geçtikten sonraki ilk ve en uzun çağı. Binlerce yılı kapsıyor. Aslında, dayanılmaz acılarla dolu bir çağ; sınıflı toplumların en korkunç biçimi, ``kölelik`` var çünkü. Henüz, bütün insanların insan olarak da tanınmadığı yüzyıllar. Ama insanoğlu, yazı da içinde olmak üzere, edebiyattan sanata, bilimden felsefeye değin, aklın ve beğeninin ilk büyük fetihlerini de bu çağda yapmış; önlerinde bugün de hayranlık duyup saygıyla eğildiğimiz fetihler bunl

1815`te Avrıpa`da eski Rejim`le 1789`un ideolojisi arasındaki uyuşmazlık sona ermiş olmasa da, yeni bir yüzyılın, XIX. yüzyılının ana çizgileri yavaş yavaş belirir: Tarımda çalışma biçimleri, teknik ve ulaşım gitgide değişir. Gerçi yemişlerini veren XVIII. yüzyılın buluşlarıdır; ne var ki, yeni bir buluş, buhar, Batı`da hizmete girer. Kent burjuvazisi iktidara gelir: Sinai ve liberal ekonominin yararlarını fark etmiştir; bunlara dayanıp kentsel çereçevede zengiliklerin yaratılması ve dağılımını yönlendirir

Son yıllarda, hemen hemen bütün Müslüman ülkeler, şeriatçı akımlarla çalkanıyor. Kimi, yerde iktidara da geçmiş bu akımların mesajında, din ve inanç özgürlüğü ile yetinmeyip, toplumu, devleti, giderek bireyi, İslam`a göre yeniden biçimlendirmek var; ve, işin gerçeği, İslam da malzeme veriyor onlara. Çağımızla ilgisi ne bu mesajın? Aklın ve bilimin öncülüğü, düşünce ve örgütlenme özgürlüğü, başta emekçilerin ve kadınların olmak üzere temel insan hakları, kısacası uygarlığın ulaştığı vazgeçilmez değerler gö

Nedir XVI ve XVII. yüzyılların anlamı tarihte? Batı için, başta kapitalizmin doğuşu ve ilk sömürge fetihlerinin yanı sıra, Hümanizma ile Rönesans`ın doruğuna çıkışı; Reform; belki hepsinden de önemli olarak, köri mana karşı aklın başkaldırısı ve onun sonucu, bilimde bir devrim yapmış başta gökkubenin sırlarını çözmüş ve bütün bunlara denk düşcek biçimde, düşünmede yöntem tartışmasını başlatmış ve akıldan yana bir çözüme varmıştır. O dev sanatçılar bir yana, Kopernik`lerin, Kepler`lerin, Gailei`lerin, Harve

Aydınlıklar : XVIII. yüzyıl deyince akla gelen bu; Aydınlıklar deyince de, başta bilimin ve aklın egemenliği geliyor. Ne var ki, XVIII. yüzyıl, bu nitelikleriyle Avrupalıdır. Gerçekten, o yüzyıldadır ki Avrupa`da bilimsel gelişme pek büyük boyutlar kazanır; sanayi devrimi uç verir ve modern teknik çağ başlar. Düşüncenin, akla ve bilime dayanarak, eski düzene, yani feodaliteye ve onun değerlerine, başta da dine, silahlarını - amansızca - doğrulutup saldırya geçişi de, bu yüzyılda ve Avrupa`da olur. Aydınlık

Devrim, elbette halk kitlelerinin eseri. Ama yığınların önüne düşüp yol gösterenler var: Aydınlar, örgütleyiciler, liderler... Onlarsız hareket başarıya ulaşamaz. Fransız Devrimi, belki her devrimden çok, eşsiz portreler koydu önümüze. Her biri, o dev yürüyüşü şu ya da ölçüde etkiledi. Bayrağı inandığı yolda sonuna değin taşıyanlar oldu; yarı yolda tükenip yıkıntılar da. Kimler yok ki bu görkemli galeride? Robespierre`ler, Mirabeau`lar, Marat`lar, Danton`lar, Saintjust`ler, Jacques Roux`lar Babeul`ler...

XX. yüzyıl biterken bilançosunu nasıl çıkarmalı? Olumlu ya da olumsuz, akla ilk gelenler şunlar: Bilim ve teknikte hızlı ve çarpıcı ilerlemeler, art arda iki dünya savaşı, faşizm, soyalizmin kuramdan uygulamaya geçişi ve sonra da derin bunalımı, Üçüncü Dünyanın ortayaçıkışı, Avrupa gerilerken Amerika Birleşik Devletler`nin hegenomyasını kurması, küreselleme, demokrasi ve insan haklarının öne çıkması. Bunlara başkalarını da ekleyebilirsiniz. Tarihin yolu üzerinde bir geçiş noktası olan XX. yüzyılın, insan

Fransız Devrimci, kökenleri bakımından, bir ulusun tarihinin ürünü; doğurduğu sonuçlar ise, hem Fransa çapında, hem de dünya çapında, Ulusal, bir o kadar da evrensel bir olay. Tıpkı 1917 Ekim Devrimi gibi. Ne getirdi Fransa` ya Devrim? Fransa içinde ve dışında, inatla sürdürdüğü kavga neydi? Ya geleceğe yolladığı mesaj? Şu kadarını söyleyeyim: Fransa Devrimi, ortaya çıktığı yıllarla sınırlı bir olay değil; bir burjuva devrimi de olsa, yapısındaki özelliklerin sonucu olarak, sonraki yıllara da taşıyor etk

Türkiye`nin, 20. yüzyılı da içine alacak biçimde, son 200 yıllık tarihini belirleyen gelişmelere pek yukardan baktığımızda nedir gördüğümüz? Kimi uygar ülkelerde, bu arada Fransa` da olduğu gibi bizde de, yaşam doğaya, tarihe, topluma ve insana ilerici ve - günün koşullarına göre - devrimci bir bakışla yoğrulur gitgide. Akla, bilime ve ilerlemeye inanmak; despotluğa, bilgisizliğe ve bağnazlığa karşı çıkmak; çürüyüp dökülenin yerine, çağın dayattığı özgürlükçü yeni fikir ve kurumları geçirmek, böylesi bir ba